"Фан Ва Тараққиёт" ДУК

“Ноёб металларнинг техноген хом ашёсини қайта ишлаш технологияси” ИТЛ

 Лаборатория мудири: кимё фанлари доктори, проф. Шарипов Хасан Турабович.

 Лабораториянинг илмий фаолияти рўйхати: кимё, кимёвий технология, рангли ва ноёб металларнинг металлургияси.

 2014 йил 1 январдан бери лаборатория фаолиятининг асосий натижалари.

Кўп миқдордаги намуналарни минералогик таҳлиллари асосида микроскопик, микропроб ва рентген фазали таҳлиллар бўйича ўтказилган тадқиқотлар шуни кўрсатдики, турли хил синфлар: силикатлар, алуминосиликатлар, сулфидлар, арсенидлар, карбонатлар, волфрамитлар, фосфатлар оксидлар, селенидлар. теллуридлар, антимонидлар билан ифодаланган 51 та минераллар ва уларнинг 74 та навлари аниқланган. 15 та илмий ишлар эълон қилинган, шу жумладан 2 та монография нашр этилган.

Минерал шакллари аниқланди: олтин учун (Au, Ag), минерал шакллар - табиий олтин ва олтин ауроарсенид (Au, As); кумуш учун, олтин таркибига киритилишидан ташқари, бошқа минерал шакллари аниқланди - фреибергит, полибазит, накасеит, науманит, рамдорит, аргентит, гессит; селен учун феросилит, клосталит, науманит ва агуиларит аниқланган; петландит, герсдорффит Ni, Со учун топилган; кадмий учун - грекокит; волфрам учун - схелит, волфрамит: теллур учун – гессит минерал шакллари аниқланди. 30 та илмий ишлар эълон қилинган, шу жумладан 1 та монография нашр этилган.

Макроғовакли PAD600, MN202, BO-020, полимерига асосланган қаттиқ экстракторлар, шунингдек турли даражадаги сингдирувчи АУ ва N, O, P, S-кўп функционал лигандлар олинган. Нано ўлчамдаги сорбсия хоссалари ва микроструктура ўртасидаги боғлиқлик олинган N, O, P, S-таркибидаги сорбентларнинг намуналари учун ўрнатилди.

Импрегнированланган сорбентлар юзасида DADTF, MAB, TEA, TBF комплексланиш жараёнлари ИҚ-спектроскопия ва ЭСДО ёрдамида ўрганилди. Биринчи марта ўрганилган сорбентлар гуруҳи ва уларнинг Ag(I), Au(III), Pt(IV), Re(VI) комплекслари учун ИҚ спектроскопик маълумотлар олинди. Органик лигандларнинг функционал гуруҳларини металл ионлари билан комплекслаштиришда иштирок этиш тасдиқланди. Спектрдаги характерли тасмаларнинг силжишидан платинага қараганда олтиннинг диалкилдитиофосфорик кислоталар билан бирикмаси аниқроқ эканлиги аниқланди. 35 та илмий ишлар эълон қилинган, шу жумладан 1 та монография нашр этилган.

“Олмалиқ КМК” АЖ даги, таркибида молибден бўлган чиқинди-куйиндиларни самарали қайта ишлашнинг илмий асосланган усули ишлаб чиқилган бўлиб, у таркибида молибден билан бирга жуда кўп миқдордаги турли хил аралашмаларни ўз ичига олган мис-молибден рудаларини бойитиш жараёнида олинган паст даражадаги молибден концентратидир. Ушбу ёндашув асосида юқори даражада молибден аммонийсини олиш технологияси яратилди, шу билан бирга молибденнинг миқдори 98,6% гача бўлишига эришилди, бу техник даража талабларига жавоб беради.

Пирит хомашёсини автоклав азот кислотаси билан ишқорлашнинг қонуниятлари аниқланди, пирит консентратини азот кислотаси билан юқори ҳарорат ва босимда очилиш жараёнининг термодинамик ва кинетик параметрлари аниқланди ва шу асосда уни чуқур қайта ишлаш технологияси ишлаб чиқилди.

Fe-S-N-O-H тизими учун ҳар хил кислоталикда “потенциал (φ)-рН” юқори ҳароратли диаграммаларининг назарий таҳлили ўтказилди ва ҳароратнинг максимал чиқишига мос келадиган φ қийматлари: 298К φ = 0 ÷ 0.4В; 383К φ = -0,1 ÷ 0,4В ва 433К φ = -0,15 ÷ 0,4В. 30 та илмий ишлар нашр этилган.

Назарий ва экспериментал тадқиқотлар асосида бойитишнинг самарали усуллари танланди ва мис концентратини олиш учун темир ва мисни ажратиб олишнинг мақбул шартлари аниқланди.

Технологик эритмаларда молибден, мис, темир ва ренийни анализ қилишнинг фотоколорометрик усуллари ишлаб чиқилган.

Металларнинг турли хил ион алмашинувчи сорбентлар бўйича сорбсияси ўрганилиб, шу асосда «Пьюролайт» компанияси томонидан ренийнинг сорбсияси учун А-170 ва молибденнинг сорбсияси учун А-100Мо паст асосли анионитлар танланган ва темир, мис, молибден ва рений концентратларини олиш учун молибден ишлаб чиқариш чиқиндиларининг эритмаларини қайта ишлаш технологияси ишлаб чиқилган.

Катталаштирилган тажриба ускунаси ўрнатилди ва молибден 3 оксиди, аммоний перреннат ва мис концентратининг прототиплари олинди. 20 та илмий ишлар нашр этилган.

Илмий-тадқиқот иши натижаларини асосида "Олмалиқ КМК" АЖ нинг “Нодир металлар ва қаттиқ қотишмалар” ишлаб чиқариш бўйича илмий-ишлаб чиқариш бирлашмасида олиб борилган илмий-тадқиқот, тажриба-конструкторлик ва технологик ишлар натижаларини чиқинди эритмалари ва шлакли майдони эритмаларидан молибден, мис, рений ва қимматбаҳо металларни ажратиб олиш технологиясини жорий этиш тўғрисидаги АКТ олинди.

Илмий-тадқиқот иши натижаларини асосида "Олмалиқ КМК" да пирит концентратини автоклавда азот кислотаси билан ишқорлаш жараёнини "Олмалиқ КМК" АЖ нинг “Нодир металлари ва қаттиқ қотишмалар” ишлаб чиқариш бўйича илмий-ишлаб чиқариш бирлашмасида олиб борилган илмий-тадқиқот, тажриба-конструкторлик ва технологик ишлар натижаларини жорий этиш тўғрисидаги АКТ олинди.

"Олмалиқ КМК" АЖ ни қайта ишлаш заводида олиб борилган илмий-тадқиқот, тажриба-конструкторлик ва технологик ишлар натижаларини жорий этиш тўғрисидаги 3 та далолатнома (АКТ) олинди.

Лойиҳа натижаларини "Олмалиқ КМК" АЖ корхоналарида техноген чиқиндиларни қайта ишлаш орқали нодир ва қимматбаҳо металлардан маҳсулотлар олиш жараёнида фойдаланиш режалаштирилган.