Молибденли саноат махсулотидан молибденни ажртиб олиш самарали қайта ишлаш технологияси яратилди (кислотани парчаланиши, ва сода билан бирикиш). Ушбу усул чиқиндиларда молибден миқдорини қолиши 3% ва унданам кям таминлайди.
Маълум технология бўича молибденни чиқинди кекларда қолиши 8% ташкил этади. Яратилган технология бўича 3% тошкил этмоқда, яъни яроқли махсулот-Мо 5% га кўпаяди.
“УзКТЖМ” АЖда бир йиллда 800 тонна ОПМ қайта ишланилади, бунда Мо 32%, ёки 256 тоннани ташкил этади. Мо ажратиб олиш 5% кўпайганда унинг хажми қўшимча 12,8 тоннани ташкил этади.
Пахтага кимёвий ишлов беришда қўлланиладиган, қишлоқ хўжалиги машиналари агрегатлари учун ротацион қолиплаш усули билан маҳаллий хом ашёлардан фойдаланган ҳолда, янги атмосфера-кимёвий бардошли композит полимер материаллар ва улар асосида катта ҳажмли резервуарларни ишлаб чиқариш технологиялари яратилди.
Пахтага кимёвий ишлов беришда қўлланиладиган машина - агрегатларига ишлаб чиқилган атмосфера ва кимёвий жиҳатдан чидамли композит полимер материалларнинг киритилиши қиммат металларни тежаш, машиналар ва механизмларнинг самарадорлигини ошириш бўйича бир қатор вазифаларни бажаришга имкон беради, бу ўз навбатида иқтисодий самарани оширади. Металл ўрнига атмосферада - кимёвий жиҳатдан чидамли композит полимер материаллардан тайёрланган резервуарларни қуллаш натижасида иқтисодий самара 140,0 миллион сўмни ташкил этди.
Пахтани қайта ишлаш машина ва механизмларда қўлланиланилиш учун ишлаб чиқилган материалар пахта толасини куйишини 90% гача, сарфланадиган қувватни 5-8%, толаларни механик шикасланишини 0,12-0,28%, уруғларни парчаланишини 0,16-0,32% камайтиради. Полимер композит деталларни ейилишбардошлигини 1,5-2 баробар, ишлаб чиқариш унимдорлигини 7-14% оширади, толаларни деталларга чигалланиши бўлмайди ва пата толаси ёниб кетмайди. Биргина Бўка пахта тозалаш заводида уларни жорий этишнинг иқтисодий самараси йилига 125 миллион сўмни ташкил этди
Мавжуд бўлган сорбентларга қараганда яратилган интерполимер сорбент саноат чиқинди сувларидан рангли металларни тозалаш ва олишда 2-3 баравар самаралироқ бўлганлиги аниқланди. Қайта тикланиш хосияти туфайли уларнинг ишлатилиш муддати 30 кундан 90 кунгача ошади. Ишлаб чиқарилган сорбентларни Навоий кон-металлургия комбинатида қўллашнинг иқтисодий самарадорлига 1 миллиард сўмдан ортиқни ташкил этади.
Нефт ва газ қудуқларини бурғулашда ишлатиладиган бурғулаш суюқликларини барқарорлаштириш учун ишлаб чиқилган янги композит материал.
Ушбу иш Узгеобурнефтгазнинг қидирув бурғулаш идорасининг Устюрт платоси ҳудудидаги Сурғил-50 қудуқда амалга оширилди. 50 тонна қиммат баҳо кимёвий реагентларни алмаштириш натижасида битта қудуқни бурғулашда иқтисодий самара 100 миллион сўмдан ортиқни ташкил этди.
БУРҒИЛАШ ЭРИТМАЛАРИ УЧУН КЎПФУНКЦИЯНАЛ КМЁВИЙ КОМПОЗИЦИОН ПОЛИМЕР РЕАГЕНТЛАР
Кўп босқичли композицион кимёвий реагентлар ва уларга асосланган ёғ-мой ўсимликлари чиқиндиларидан фойдаланган ҳолда бурғулаш суюқликлари - совун захираси, госсипол қатрони ишлатилади. КҲР-1 енгил полимер реагенти "Бухоронефтгазпармалаш" ОАЖнинг "Южная Кемачи" конидаги 130-сонли қудуқда "Бурғилаш суюқликларини қайта ишлаш ва барқарорлаштириш учун композицион кимёвий реагентлар" инновацион лойиҳасига мувофиқ жорий этилди. Битта қудуқда қўлланилган 10 тонна КХР-1дан 60 миллион сўмдан ортиқ иқтисодий самарага эга бўлинди.
7. ИССИҚНИ САҚЛОВЧИ МАТЕРИАЛЛАР УЧУН МОДИФИКАЦИЯЛАНГАН КОПОЗИЦИОН ПОЛИМЕР ЕЛИМ
Модификацияланган копозицион полимер елим иссикни сақловчи материал-базальт толаси асосида ишлаб чиқарилиш учун белгиланган бўлиб «Узметкомбинат» АЖ ва республиканинг бошқа саноат сохаларида қўлланилади. Республикада фенолформальдегидли елим ишлаб чиқилади ва яратилган модификацияланган композицион карбамидформальдегид елимдан кўрсаткичлари ва хоссалари сезиларли даражада ажралиб туради
"КПМ-Дармон" композитцион кимёвий препаратларини ишлаб чиқариш технологияси яратилган бўлиб, улар ўсимликларни касалликлардан ҳимоя қиладиган, шу билан бирга биостимулятцион хусусиятларга эга бўлган, ўсимлик ва дала шароитида уруғларни қайта ишлашга яроқли бўлган, ишлаб чиқариш чиқиндиларини йўқ қилиш билан олинган, етарли даражада узоқ умр кўрадиган таъсирга эга. Композит кимёвий моддалардан фойдаланиш, кенг кўламли имкониятлар мавжудлиги сабабли, республикага олиб келинадиган ва ишлаб чиқариладиган дезинфектцияловчи воситалар билан таққослаганда, паст нархлар, кам истеъмол, пахта уруғлари, буғдой ва бошқа экинлар учун дезинфектцияловчи воситалар импортини 100% гача камайтиради. "КПМ-Дармон" композит материалини ишлаб чиқариш технологиясининг афзаллиги унинг арзонлиги - ёг ва мой ишлаб чиқариш чиқиндиларидан фойдаланганлиги учун унинг 1 тоннаси 18 минг сўмдан ошмайди.
Қишлоқ хўжалиги уруғларига экиш олдидан ишлов бериш учун 100 тонна ишлаб чиқарилган дори воситасини қиммат дори воситалари билан алмаштирилганда кутилаётган иқтисодий самара тахминан 12 миллиард сўмни ташкил этади.
Поливалент металлар асосида кукунсимон композицион бўёқлар ишлаб чиқилган. Синтетик бўёқлар билан анъанали бўяш технологияси уртача 3 соатни ташкил этади, ишлабчиқилган бўёқлар эса 2-3 минутда бўялади. Иш натижалари "Урганчбахмал" МЧЖда синалди ва йилига 100 миллион сўмдан ортиқ иқтисодий самарага эга бўлган ҳолда амалга оширилди
Юқори физик-механик ва эксплуатацион хусусиятларга эга бўлган герметизацияловчи композицион мастика озиқ-овқат ва кимё саноъатлари чиқиндиларини қуллаш асосида ишлаб чиқилган бўлиб, унинг иссиқлик ва совуқликга чидамли харорати –-300С дан +1300С гачадир.
Ушбу мастика М-39 Алмата-Бишкек-Ташкент-Самарканд- Термез-Душенбе автомобил хамда М-112 “Фарғона халқа” йўлида синовдан утказилиб унинг иқтисодий самарадорлиги 10 млрд. сўмдан ортиғини ташкил этди.
11. ОЛМАЛИҚ ТОҒ-МЕТАЛЛУРГИЯ КОМБИНАТИДА ЖОРИЙ ЭТИЛГАН ЭНЕРГИЯ-РЕСУРС ТЕЖАМКОР, КОМПОЗИТЛАРДАН ФОЙДАЛАНГАН ЧИҚИНДИСИЗ МИС ОЛИШ ТЕХНОЛОГИЯСИ
Жаҳон тажрибасида биринчи марта ишлаб чиқарилган рангли металлургия чиқиндиларидан кўп фазали композит материаллардан фойдаланган ҳолда пирометаллургик усулда мис ишлаб чиқариш учун чиқиндисиз энергия ва ресурсларни тежайдиган экологик тоза технологиялар муҳим ютуқлардан биридир. Олмалиқ тоғ-металлургия комбинатида ушбу технологиянинг жорий этилиши ҳар йили қўшимча равишда 21,80 млн. АҚШ долларидан ортиқ бўлган 1480 тонна мис, 82 кг. Олтин ва 4028 кг кўмиш олиш имкониятини бермоқда. Ушбу инновацион технология ҳозирги кунда АТМК мис эритиш заводида муваффақиятли қўлланилмоқда.
Иқтисодий самарадан ташқари, ушбу технология атмосферага зарарли газлар эмиссиясини йилига тахминан 3,2 миллион м³ карбонат ангидридини йўқ қилишни таъминлайди, чунки клинкердан қимматбаҳо металларни олиш учун табиий газни ёқишнинг ҳожати йўқ. Шу билан бирга, минтақадаги экологик вазият сезиларли даражада яхшиланмоқда.
Зол-гел жараёнини қўллаб селикат полимер нанокомпозит материаллари синтези асосида нано сорбентлар яратилди. Қатор наносорбентлар ва копламалар ҳар ҳил хроматографиялар вариантлари учун синовдан мувафақиятли утказилди. Ушбу материалларни яратишда синтетик ва табиий темплатохитозан, цирконил, акрилонитрил, поликапроамид, ва целлюлозадан фодаланилди.
Базалт толаси асосидаги 7000С гача бўлган юқори ҳароратларда ва 25 МПа гача бўлган босимда технологик хавони тозалаш учун мўлжалланган филтр материаллари яратилди ва уларнинг мавжудлиги экологик тоза эканлиги билан ажралиб туради. Улар юқори хароратга чидамлилиги ва минерал кислоталар ва ишқорларнинг таъсирига қаршилик билан ажралиб туради. Ушбу филтрматериалларни "Жихозвентилятция" корхонасида ва Навоийкон-металлургия комбинатида ҳавони тозалаш жараёнида синовдан ўтган. Синов натижалари, агрессив шароитда ҳавони қўпол тозалаш учун тўлиқ яроқлилигини кўрсатди, бу импорт қилинадиган филтрлардан 3 баравар арзон.
14. ФОСФОГИПС ОЛИШ ЧИКИНДИСИЗ ТЕХНОЛОГИЯСИ
Самарқанд, Олмалиқ ва Қўқон шаҳридаги кимёвий корхоналарнинг чиқиндилари бўлган фосфогипсни қайта ишлаш учун экологик тоза, турли қурилиш маҳсулотларини ва қуруқ қурилиш аралашмаларини ишлаб чиқаришда ишлатиладиган альфа ва бета модификатсиясини боғлаб турадиган гипсли бирикмалар яратилди. Ушбу ишланманинг иқтисодий самараси йилига 300 миллион сўмни ташкил этади.
Маҳаллий ва иккиламчи хомашёлардан фойдаланиш туфайли арзон нархга эга бўлган, кўпйиллик фунционал мақсадлар учун юқори самарали "Антикор" коррозияга қарши қопламаси корхона жиҳозлари ва тузилмаларининг хизмат қилиш муддатини 2-3 баравар узайтириш, уларни иш муҳитининг агрессив таъсиридан ҳимоя қилиш ва қаршиликни ошириш имконини беради. Ушбу ишланмани амалга оширишдан олинган иқтисодий самара йилига 100 миллион сўмдан кўпроқни ташкил этади.
13_1.docx)